22-1-1-01- IERG

                     (IERG)           

نویسنده: فرهاد فتحی       

       تاریخ دریافت: 1399/11/18                                                                                                                  تاریخ پذیرش و انتشار: 1399/12/5                                                                               

مقدمه

از سال 2001 تا 2015، گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل[1] (IERG) درصدد آن بود تا نشان دهد که چگونه تخیلات یادگیرندگان می­تواند در کلاس­های درس درگیر شود. این گروه توسط ایگن[2] تاسیس شد. دیدگاه او برای هزاران معلم در سراسر جهان الهام بخش این موضوع شد که درباره فعالیت­های روزانه خود تامل کنند و این رویکرد جدید را برای تعلیم و تربیت موثر، بپذیرند.

گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل برای معرفی نظریه­ها، اصول و فنون عملی جدید به منظور ایجاد تعلیم و تربیت اثربخش تلاش­های فراوانی کرده است. زیرا بر این عقیده­اند که درگیر کردن تخیلات دانش آموزان و معلمان در تدریس و یادگیری، برای پویایی و معنادار ساختن دانش موجود در برنامه درسی بسیار مهم است و آن­ها این رویکرد جدید را تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل[3] می­نامند. این گروه معتقد است که تخیل یکی از اصلی ترین فعالیت­های یادگیری است و می توان از آن برای تمام سنین و سطوح مختلف مهارت­ها استفاده کرد. در حالی که «تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل» در حال رشد و نمو است، «گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل (IERG)» دیگر فعال نیست و فعالیت­های آن از طریق «مرکز تخیل در تحقیقات، فرهنگ و آموزش[4] (CIRCE)» ادامه می یابد (1)

کلیدی ترین اعتقاد گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل این است که:

«تمام دانش موجود در برنامه درسی محصول امیدها، ترس­ها، احساسات و نبوغ انسان ها است. اگر می­خواهیم که دانش آموزان این دانش را به گونه­ای بیاموزند که برای آن­ها معنادار و ماندگار شود، باید دانش را برای دانش آموزان در بستر آن امیدها، ترس­ها، احساسات و نبوغ زنده کنیم. عامل اصلی که به ما این امکان را می­دهد تا در کلاس­های درس به این مهم دست پیدا کنیم، تخیل است.»

 

مروری بر تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل

وقتی با معلمان درباره کارشان صحبت می­کنیم، سه هدف مشترک نمایان می­شود. آن­ها علاقمند هستند که از طریق یادگیری، به برانگیخته شدن دانش آموزان کمک کنند و مطمئن شوند که دانش آموزان نه تنها دانش را می­آموزند، بلکه معنای آن را نیز درک می­کنند. علاوه بر این، معلمان مشتاقند برای بهبود عملکرد در آزمون­ها و پیشرفت تحصیلی، به دانش آموزان خود کمک کنند. این هدف، به دلیل افزایش اعتماد نسبت به ارزیابی­های استاندارد، بسیار مهم است. تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل، رویکرد جدیدی در آموزش ارائه می دهد که به طور موثر این اهداف را برآورده می­کند. این امر، با درگیر کردن احساسات و تخیلات دانش آموزان با مطالب درسی انجام می­شود. وقتی احساسات و تخیلات کودکان درگیر است، تفکر کودکان بسیار عمیق، فعال و پرتکاپو خواهد بود. آنچه که درباره تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل منحصربه فرد و نوین است، این است که مجموعه­ای ­از نظریه ها، چارچوب­ها و تکنیک­ها را برای دستیابی به این اهداف در برنامه درسی ارائه می­دهد (2).

مبانی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل

دو مبنای اصلی برای تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل وجود دارد:

• مبنای اول، نظریه باز پیدایی فرهنگی[5] که بهترین توصیف از آن در کتاب «ذهن پرورش یافته[6]» توسط کی­ران ایگن بیان شده است. به گفته ایگن، در تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل، ابزار تفکر که در تاریخ فرهنگی بشریت بوجود آمده است، دوباره نمایان می­شود. این ابزار تفکر یا ابزار شناختی می­توانند توسط دانش آموزان به منظور افزایش اثربخشی ذهن یادگرفته شوند.
• مبنای دوم با نظریه­ فرهنگی-اجتماعی ویگوتسکی مرتبط است. تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل، توصیف فوق العاده­ای از ایده­های او در مورد یادگیری و تخیل است که در آموزش به­کار گرفته شده است (2).

انواع ادراک: هسته اصلی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل

نظریه «تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل بر پایه پنج نوع متمایز از ادراک است که به انسان­ها این امکان را می­دهد که جهان را از طرق مختلف درک کنند. هدف از تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل این است که هر دانش آموز همچنان که به آموختن ریاضی، علوم، مطالعات اجتماعی و سایر دروس مشغول است، بتواند این پنج نوع ادراک را رشد دهد. این پنج نوع عبارتند از: درک جسمانی[7] (پیش زبانی)، درک اسطوره­ای[8] (زبان گفتاری)، درک عاشقانه[9] (زبان نوشتاری)، درک فلسفی[10] (استفاده نظری از زبان)، درک ذات چیزها[11] (استفاده انعکاسی از زبان).

اولین نوع درک، درک جسمانی است. درک جسمانی به روش فیزیکی و پیش زبانی اشاره دارد که کودک، دنیای اطراف خود را می­شناسد. او از طریق اطلاعاتی که توسط حس بینایی، شنوایی، بساوائی، چشایی و بویایی و مهمتر از همه به­وسیله احساساتی که با این حواس بهم گره خورده است، تجربیاتش را درک می­کند. او همچنین از طریق ارتباط فیزیکی بدنش با اشیاء و اشخاصی که با آنها روبرو می­شود، جهان و احساس تعادل، فشار، درد، لذت و … را تجربه می­کند. با بزرگتر شدن کودک و یادگیری زبان گفتاری، درک او از جهان گسترش می­یابد و نوع دوم درک و فهم به نام درک اسطوره ای ظاهر می­شود. در این مرحله، کودک دیگر محدود به درک جهان از طریق تجربه مستقیم نیست؛ بلکه می­تواند با استفاده از زبان حتی مواردی را که شخصاً تجربه نکرده است، در مورد آن­ها بحث کند و آن­ها را بفهمد. چندین سال بعد، کودک شروع به یادگیری و درک تجربه خود از طریق زبان نوشتاری می­کند. در این مرحله، نوع سوم درک به نام درک عاشقانه ظاهر می­شود. کودک، مستقلاً شروع به درک جهان اطراف خود می­کند. او به راحتی با واقعیت ارتباط برقرار می­کند و می­کوشد جهان را از نظر انسانی درک کند. از این مرحله به بعد، که دوره نوجوانی است،  تمرکز او بیشتر بر ارتباطات بین چیزهاست. او شروع به فهم قوانین و نظریه هایی می­کند که می­توانند به هم مرتبط باشند و به او کمک ­کنند تا درک کند که جزییات و تجربیاتی را که تا کنون جدای از یکدیگر تصور می­کرد، با هم مرتبط اند. در این مرحله از زندگی، نوجوان در حال درک منظمی از جهان به نام درک فلسفی است. بعد از گذشت چند سال، نوجوان متوجه می­شود که تفکر سیستماتیک او محدودیت هایی دارد. او این نکته را درک می­کند که برای به دست آوردن همۀ آنچه را که درباره جهان  اهمیت دارد نظریه ها، و حتی زبان او، بسیار محدود و خام هستند. وی همچنین تشخیص می­دهد که نحوه درک او از جهان به دیدگاه تاریخی و فرهنگی منحصر به فرد او بستگی دارد. در این مرحله، فرد در مرحله توسعه نوع پنجم درک به نام درک ایرونیک است.

ما «به طور طبیعی» این مراحل درک و فهم را در یک سن خاص و در یک روند ثابت و اجتناب ناپذیر طی نمی­کنیم. بلکه فرایند ترسیم شده در بالا زمانی اتفاق می­افتد که از اشکال مناسب تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل به اندازه کافی استفاده شود. معلمان باید تمام تلاش خود را در درگیر کردن تخیل و عواطف دانش آموز با دانش موجود و بکارگیری مجموعه­ای از ابزارهای شناختی متمرکز کنند (2).

برخی ایده­های اساسی در «گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل»

در این بخش، برخی از ایده های اصلی و زیربنایی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل در پژوهش پیرامون نقش تخیل در یادگیری، تدریس و به طور کلی تعلیم و تربیت بیان شده است.

• ابزارهای شناختی

«ابزارهای شناختی» یکی دیگر از اصطلاحاتی است که از روانشناسی وارد حوزه تعلیم و تربیت شده است. بخشی از کار این گروه، در زمینه تخیل در تعلیم و تربیت از ایده­های ویگوتسکی پیرامون «چگونگی تاثیر ابزارهای شناختی در شکل دادن به معانی و در نتیجه تاثیر آن­ها بر یادگیری» نشات گرفته است. گروه پژوهشی، شروع به تهیه فهرستی از این ابزارها کرده، زیرا به نظر آن­ها برای درک چگونگی و آموخته های افراد بسیار مهم است. آن­ها بر این عقیده­اند که این ابزارهای شناختی تأثیرات عمده­ای بر چیستی و چگونگی یادگیری دانش آموزان دارند و شاخص­های مهمی برای شکل گیری اشکال مختلف تخیل هستند(3).

• تدریس بعنوان قصه گویی[12]

یکی از قدرتمندترین ابزارها  برای آموزش و یادگیری مبتنی بر تخیل، به ویژه در سال های اولیه (مثلاً قبل از حدود هشت سالگی)،  قصه گویی است. بسیاری از معلمانی که در زمینه آموزش تخیل در کلاسهای خود کار کرده اند ، در مورد “قدرت داستان” برای درگیر کردن کودکان و معنادار کردن مطالب انتزاعی صحبت کرده و نوشته اند. دو نوع استفاده از قصه گویی در تعلیم و تربیت وجود دارد(3):

1. استفاده از داستان­های افسانه­ای: این رویکرد، با استفاده از داستان­هایی که معنای اخلاقی و معنوی قدرتمندی دارند، از اصلی­ترین برنامه های آموزشی مذهبی بود. همچنین در جنبش مدرسه والدورف بسیار موفق، سازگار و پرورش دهنده بوده است.
2. استفاده از عناصر داستان در ریاضی، علوم، تاریخ یا هر چیز دیگری که آن­ها را معنادارتر و جذاب­تر کند. یعنی، گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل به دنبال روش­هایی است که بتواند دروس و واحدهای مطالعه را به شکل داستان درآورد و با استفاده از برقراری ارتباطات جذاب بین موضوعات در برنامه درسی، آن­ها را برای معلمان و دانش آموزان جالب و تحریک پذیر کند(3).

با توجه به رویکرد و تمرکز گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل بر ساخت داستان از محتوای برنامه درسی، آن­ها در زمینه داستان سرایی در معنای سنتی آن، کار کمی انجام داده­اند.کارهای آن­ها بیشتر شبیه داستانی است که یک سردبیر روزنامه از خبرنگار خود می پرسد: «داستان آن واقعه چیست؟» یعنی او از خبرنگار نمی­خواهد داستانی بسازد، بلکه می­خواهد این رویداد را طوری شکل دهد که برای خواننده جذاب باشد. اما ظاهراً هرچه بر این موضوع تاکید می­کنند، بسیاری از مردم هنوز فکر می­کنند که این گروه در حال کار بر روی چگونگی تعریف داستان­های  علمی تخیلی هستند که تصوری نادرست است(3).

• اندیشه­هایی درباره تخیل

در حالی که تقریباً همه افراد در تعلیم و تربیت ادعا می­کنند که می­خواهند تدریس و یادگیری مبتنی بر تخیل داشته باشند، اما در این باره پژوهش­های بسیار اندکی انجام شده است. مفهوم تخیل، سابقه بسیار طولانی دارد و هر زمان که از آن صحبت می­­شود، مباحث پرشوری شکل می­گیرد. با این حال، مشکل اساسی این است که هنوز درک نشده است. برخی از افراد پیشنهاد كرده­اند كه تخیل را با استفاده از نگاه انیشتین كه می­گوید «تخیل از دانش مهمتر است» توصیف كنیم. منظور او این است که افراد هر چقدر هم که دانش داشته باشند، بدون تخیل، کار آن­ها بی­نتیجه باقی خواهد ماند. اما این تعریف، دانش و تخیل را در مقابل یکدیگر قرار داده است؛ در حالیکه عقیده گروه پژوهشی این چنین نیست. آن­ها متعهد به پروراندن تخیل از طریق رشد دانش هستند (3).

برنامه­های گروه پژوهشی تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل

• یادگیری عمیق[13] (LID)

«یادگیری عمیق» یک نوآوری بنیادی در برنامه درسی و آموزش است که برای اطمینان از اینکه همه دانش آموزان در مورد سال­های تحصیل در یک زمینه متخصص می­شوند، طراحی شده است. علاوه بر برنامه درسی معمول، به هرکودک با توجه به ویژگی­های فردی او، موضوع خاصی آموزش داده می­شود تا در طول دوران مدرسه، در مورد آن موضوع بیاموزد. اغلب کودکان، با اشتیاق به این برنامه­ها می­پردازند و در طی چند ماه، تغییرات حاصل از آن، در یادگیرندگان شکل می­گیرد. این برنامه معمولاً حدود یک ساعت در هفته است و دانش آموزان غالباً در خارج از وقت مدرسه کار می کنند.

یادگیری عمیق، یک برنامه غیر معمول است که پس از اولین توصیف ساده از آن، عده­ای با اشتیاق از آن استقبال کردند و عده­ای دیگر نسبت به آن تردید داشتند. در حالی که ایده اصلی بسیار ساده است، پیامدهای بالقوۀ این برنامه برای دانش آموزان، معلمان و مدارس بسیار عمیق است. وینسنت ونگوگ می­گوید که «اگر کسی بر یک چیز مسلط باشد و یک چیز را به خوبی درک کند، در این صورت بینش و درک بسیاری از چیزهای دیگر را خواهد داشت»(4).

• تعلیم و تربیت زیست-محیطی مبتنی بر تخیل[14] (IEE): درگیر کردن تخیلات دانش آموزان در دنیای آنها

بقای انسان، به شناخت او از محیط طبیعی اطرافش بستگی دارد. ما باید درک زیست – محیطی که مربوط به آگاهی از ارتباط ما با جهان طبیعی بر اساس دانش خاص و ارتباطات عاطفی با جهانِ بومی و طبیعی است را پرورش دهیم. متاسفانه، رویکردهای فعلی در توسعه درک زیست – محیطی دانش آموزان که بعنوان آموزش زیست-محیطی درنظر گرفته می­شود، به دلیل نادیده گرفتن ابعاد نظری و عملی تخیل، اثربخش نیست. تعلیم و تربیت زیست-محیطی مبتنی بر تخیل(IEE) قصد دارد روابط شخصی دانش آموزان را با زمینه­های طبیعی و فرهنگی که در آن­ها زندگی می­کنند از طریق درگیر شدن مکرر اندام ها، احساسات و تخیل در یادگیری پرورش دهد. برای دستیابی به این هدف، درگیر کردن احساس و تخیل که در رویکرد ابزارهای شناختی ایگن ارائه شده است، با درگیرکردن دانش آموز و زمینه در تعلیم و تربیت زیست- محیطی سازگار است. اما تفاوتش این است که هدف تعلیم و تربیت زیست- محیطی جلب دانش آموزان در جهان پیرامون آن­هاست(5).

تعلیم و تربیت زیست-محیطی مبتنی بر تخیل(IEE)، درگیر شدن احساس و تخیل را مرکز توجه در نظریه و عمل قرار داده است. با طراحی پداگوژی پیرامون ویژگی­های متمایز زندگی مبتنی بر تخیل دانش آموزان ، تعلیم و تربیت زیست- محیطی مبتنی بر تخیل می­تواند جسم کودک، احساسات و تخیل کودک را در زمینه طبیعی و فرهنگ محلی که دانش آموزان در آن زندگی می­کنند و می­آموزند، درگیر کند. این رویکرد جدیدی برای آموزش زیست-محیطی است. از آنجا که IEE رویکردی برای آموزش مناسب دانش آموزان در دوره ابتدایی تا متوسطه در زمینه های شهری، شهرستانی یا روستایی است، IEE امکان توسعه درک زیست محیطی را در کنار تحقق الزامات برنامه درسی فراهم می کند(5).

• پروژه جامع مدرسه[15] (WSP): تقویت یادگیری و ساختن جامعه[16]

ایده این است که هر مدرسه یک موضوع خاص را برای مطالعه به مدت سه سال در نظر می­گیرد. کل مدرسه در این مطالعه شرکت خواهد کرد. این موضوع ممکن است شامل پدیده­های محلی (مثلا اگر این مدرسه در نیومکزیکو باشد، موضوع مورد مطالعه می­تواند «گیاهان و حیوانات صحرایی» باشد، یا اگر در نیوزلند باشد، موضوع می­تواند «گوسفند داری» و اگر در ملبورن باشد، موضوع می­تواند «رودخانه یارا» باشد و … )یا پدیده­های فرامحلی و حتی فرازمین (موضوعاتی مثل «منظورمه شمسی»، «بیابان زایی و تلاش برای مبارزه با آن»، «زندگی در اقیانوس»، «حیوانات مهاجر» و …) باشد(6).

همه دانش آموزان و همه کلاس­ها درگیر خواهند شد. برنامه درسی رسمی هم به همان منوال ادامه خواهد یافت. «پروژه کل مدرسه» می­تواند به دستیابی بسیاری از اهداف برنامه درسی در ریاضیات، علوم، هنر، تاریخ و غیره کمک کند. هر معلمی می­تواند اهداف برنامه درسی خود را در مطالعه پروژه بگنجاند، حتی اگر این اهداف شامل دستیابی به سطوح بالاتری از اهداف برنامه درسی رسمی مدرسه باشد. سازماندهی پروژه­های جامع مدارس ممکن است چالش برانگیز بنظر برسد، اما در عمل می­توانند به­راحتی پیاده سازی شوند. اگر مدارس در راستای اجرای چنین پروژه­هایی تلاش کنند، ارزش آموزشی ایجاد شده برای دانش آموزان، معلمان، مدیران و جامعه بسیار زیاد است(6).

جمع بندی

هدف این مقاله، معرفی «گروه پژوهشی تعلیم  تربیت مبتنی بر تخیل» و شناخت فعالیت ها و برنامه های آن­ها بود. تمرکز اصلی این گروه، تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل و چگونگی درگیر شدن تخیل در یادگیری دانش آموزان و معلمان است. این گروه، «تخیل» را به­عنوان اصلی­ترین عامل در عملکرد دانش آموزان و معلمان در نظر می­گیرد و این رویکرد را «تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل» می­نامند. این گروه بر درک عمیق دانش از طریق درگیر کردن تخیل تاکید دارد که توجه خود را بر اصلی ترین هدف برنامه درسی، یعنی یادگیری عمیق و معنادار دانش آموزان، معطوف کرده است و مجموعه­ای از نظریه­ها و تکنیک­ها را برای رسیدن به اهداف برنامه درسی ارائه می­دهد. این گروه معتقد است که ابزارهای شناختی برای درک عمیق موضوعات درسی، بسیار حائز اهمیت هستند. علاوه بر این، یکی از مهم ترین روش­های تدریس در تعلیم و تربیت مبتنی بر تخیل، قصه گویی است که می­تواند در معنادار ساختن مطالب برای دانش آموزان، بسیار کارآمد باشد و به این منظور، دو نوع قصه گویی را معرفی کرده اند که عبارت است از: قصه گویی افسانه­ای و دوم، استفاده از عناصر داستان در دروسی مانند علوم و ریاضی به منظور جذاب­تر ساختن آن­ها برای دانش آموزان.

گروه پژوهشی تعلیم و تریت مبتنی بر تخیل، برنامه­هایی را به منظور پیاده سازی اندیشه­های خود معرفی کرده است که می­تواند در پرورش هر چه بیشتر دانش آموزان یاری­رسان باشد. این برنامه­ها، که به منظور درک عمیق دانش و درگیر کردن تخیل در یادگیری دانش آموزان، طرح ریزی شده اند، نیازمند بازنگری برنامه­های درسی مدارس است. غالب این برنامه­ها، به­گونه­ای طرح ریزی شده است که اخلالی در برنامه درسی رسمی ایجاد نمی­کند و در واقع، بصورت برنامه درسی فوق برنامه به دانش آموزان ارائه می­شود و از آنجایی که به بسترهای بومی نیز، توجه شده است، می­توان این برنامه­ها را متناسب با دانش بومی و بسترهای محلی در برنامه درسی مدارس به­کار گرفت.

 

 

 

منابع

1. IERG (n p). Home, http://ierg.ca
2. IERG (n p). A brief guide to Imaginative Education , About IE, http://ierg.ca/about-us/a-brief-guide-to-imaginative-education
3. IERG (n p). Some Ideas foundational to our work, About IE, http://ierg.ca/about-us/some-ideas-foundational-to-our-work
4. IERG (n p). Learning in Depth, programs, http://ierg.ca/LID
5. IERG (n p). Imaginative Ecological Education, programs, http://ierg.ca/IEE
6. IERG (n p). Whole School Project, programs, http://ierg.ca/WSP

[1]. Imaginative Education Research Group (IERG)

[2]. Kieran Egan

[3]. Imaginative Education (IE)

[4]. Centre For Imagination In Research, Culture and Education (CIRCE)

[5]. Cultural Recapitulation

[6]. The Educated Mind

[7] Somatic Understanding

[8]. Mythic Understanding

[9]. Romantic Understanding

[10]. Philosophic Understanding

[11]. Ironic Understanding

[12]. Teaching as Storytelling

[13]. Learning in Depth

[14]. Imaginative Ecological Education

[15]. Whole School Project

[16]. Invigorating learning and building community